Тадэвуш Касцюшка і Томас Джэфэрсан
Тадэвуш Касцюшка і Томас Джэфэрсан
Знаходзячыся ў Злучаных Штатах, Тадэвуш Касцюшка пазнаёміўся і пасябраваў з многімі выдатнымі людзьмі гэтай краіны. Ён браў актыўны ўдзел і ў грамадскім жыцці, быў блізка знаёмы з многімі вайсковымі і палітычнымі дзеячамі таго часу. У прыватнасці, сябраваў з Томасам Джэфэрсанам, аўтарам Дэкларацыі незалежнасці, абраным у 1800 годзе прэзідэнтам ЗША. Аб дружбе Касцюшкі з Джэфэрсанам і блізкасці іх грамадска-палітычных поглядаў сведчыць тэстамант Касцюшкі наступнага зместу: «Я, Тадэвуш Касцюшка… гэтым сведчу і пастанаўляю: у выпадку, калі потым я не распараджуся ў маім тэстаманце інакш сваёй уласнасцю, што знаходзіцца ў Злучаных Штатах, то даручаю майму сябру Томасу Джэфэрсану цалкам выкарыстаць гэтую маёмасць на выкуп мурынаў, якія належаць яму самому або іншым, на дараванне ім волі ад майго імя, на навучанне іх рамёствам або іншым навукам, на выхаванне ў іх маральных якасцяў, якія дапамогуць ім стаць добрымі суседзямі, добрымі бацькамі і маткамі, мужамі і жонкамі, на выхаванне ў іх сумленнага стаўлення да грамадзянскіх абавязкаў і перадусім да абароны сваёй свабоды, сваёй краіны і добрага грамадскага парадку, на іх узгадаванне ва ўсім тым, што можа зрабіць іх шчаслівымі і карыснымі. Я прызначаю вышэйназванага Томаса Джэфэрсана выканаўцам гэтага тэстаманту»{4}.
У Дэкларацыі незалежнасці ЗША, падрыхтаванай Т. Джэфэрсанам у 1776 годзе, было запісана: «…Мы лічым відавочным наступныя ісціны: усе людзі створаныя роўнымі і ўсе яны надзеленыя творцам некаторымі неадлучнымі правамі, да ліку якіх належыць жыццё, свабода і імкненне да шчасця. Для забяспечання гэтых правоў усталяваныя сярод людзей урады, якія надзяляюцца справядлівай уладаю са згоды грамадзян. Калі ж дадзеная форма кіравання становіцца пагібельнаю для іх мэтаў, то народ мае права змяніць або скасаваць яе і ўстанавіць новы ўрад, заснаваны на такіх прынцыпах і з такой арганізацыяй улады, якія, на думку гэтага народа, больш за ўсё могуць спрыяць яго бяспецы і шчасцю». Гэтыя ідэі Амэрыканскай рэвалюцыі супадалі з поглядамі Касцюшкі, пра што можна меркаваць па яго дзейнасці на Бацькаўшчыне, куды ён вярнуўся ў 1784 годзе.